Doggerland – struinen door het verleden

Doggerland – ook wel het Atlantis van de Noordzee genoemd – is een uitgestrekt gebied dat duizenden jaren geleden land was in plaats van zee. Er leefden mammoeten, Neanderthalers en later moderne mensen. En het ligt recht voor onze eigen Hollandse kust, op de bodem van de Noordzee. Tot op de dag van vandaag vinden (amateur) archeologen aangespoelde overblijfselen van Doggerland op onze stranden en vinden vissers oude botten in hun netten. Fascinerend toch?

Ik las twee boeken over Doggerland, maakte talloze schetsen en begon zelfs met dichten. In dit artikel neem ik je mee in mijn creatieve proces.

Ontstaan van een project

Ooit, jaren geleden, had ik weleens van Doggerland gehoord. Wat het precies inhield was toen niet zo blijven hangen. Door het boek Orakel* van Thomas Olde Heuvelt (waarin het verdwenen land een rol speelt) wakkerde mijn fascinatie weer aan. En wat wil het toeval? In Rijksmuseum van Oudheden is nu een tentoonstelling over Doggerland te zien. Ik bestelde meteen twee boeken en inmiddels is het een groot creatief project aan het worden – vol onderzoek, tekeningen, projectschetsboeken en zelfs poëzie.

Mijn moeder vond het geweldig, want – zo vertelde ze – ik zocht als kind al naar fossielen. In Denemarken vonden we ze ooit in leistenen. Ik heb die nog een hele poos bewaard, vertelde ze (en nu baal ik ervan dat ik ze ooit heb weggedaan).

Het boek ‘Doggerland’

Ik las het boek ‘Doggerland – verdwenen wereld in de Noordzee. Dit boek hoort bij de tentoonstelling en is een echte must read als je meer over Doggerland wilt weten. Het staat vol afbeeldingen van de objecten die ook in de expositie te zien zijn; pijlpunten, mammoetkiezen, een schedelfragment van Krijn – de oudste Nederlandse Neanderthaler – en zelfs versierde rituele voorwerpen.

Sommige tentoonstellingsboeken bevatten alleen foto’s en onderschriften, maar dit boek is heel veel meer! Het neemt je uitgebreid mee door de tijd en laat je aan de hand van achtergrondinformatie, kaarten, foto’s en verhalen zien hoe ons landschap veranderde. Achterin het boek lees je de verhalen van de mensen die deze voorwerpen op onze stranden vonden. Tenslotte trekt het boek een lijn naar ons eigen veranderende klimaat en wat Doggerland ons kan leren over de veerkracht van de mens in een veranderende omgeving.

Normaal bezoek ik eerst een tentoonstelling en koop daarna het boek, maar omdat de musea nog dicht waren, las ik nu eerst het boek. Zo tof om het hele verhaal te kennen. Nu hoefde ik bij mijn bezoek niet (veel) meer te lezen en kon ik gewoon kijken, genieten, verwonderen en bij elke vitrine een ‘oja’ van herkenning hebben.

Het boek ‘Lied van de tijd’

Tegelijk las ik het boek Lied van de tijd van Julia Blackburn. Dit is een meer filosofische benadering, waarin de schrijfster op zoek gaat de verhalen van Doggerland. Ze laat de vissers, die botten opvissen uit zee, aan het woord en ze bezoekt wetenschappers die meer vertellen over het verdwenen land. De omschrijving van een excursie in Schotland maakte indruk op me; het landschap daar komt in de buurt van hoe Doggerland eruit heeft gezien. De feiten van Doggerland zijn verweven met Julia’s eigen verhaal. Hiermee staat ze stil bij vragen als ‘mens zijn’, ‘verlies’ en ‘een veranderend landschap’. Daar doorheen is ‘Het lied van de tijd’ verweven. Een chronologische beschrijving van onze geschiedenis in dichtvorm, vergezeld van tekeningen van kunstenaar Enrique Brinkmann. Ik vind de combinatie van feiten, verhalen en overpeinzingen prachtig!

Twee boeken tegelijk

Het was heel bijzonder om deze twee boeken tegelijk te lezen. Waar ik de ene dag de feiten las, begeleid door foto’s van vondsten en kaarten van het toenmalige landschap, las ik de volgende dag hetzelfde, maar dan verhalend en bijna poëtisch.

Schetsen tijdens het lezen

Tijdens het lezen maakte ik aantekeningen en schetsen. Op die manier gaan de thema’s en de beelden in mijn hoofd steeds meer leven en worden ze, deels onbewust, onderdeel van mijn art journals en kunst.

Gegrepen door het Doggerland-virus struin ik nu met andere ogen over het strand. Zo vond ik dus dit stukje bot

Projectschetsboek

Ik startte dit schetsboek met de uil. Toen Doggerland een rol ging spelen, zocht ik naar een link tussen uilen en Doggerland. In Lied van de tijd las ik dat 2.000.000 jaar geleden de Oehoe en de sneeuwuil opdoken (ja, zo oud zijn die vogels dus!). Met gevonden woorden uit het boek Lied van de tijd, maakte ik onderstaand gedicht, waarin ik in tekst en beeld de uil en het landschap combineerde. Ik gebruikte voor de tekening gemengde technieken en, toepasselijk, schelpenzand.

Verhalen van de aarde

Doggerland sluit mooi aan op mijn laatste serie Earth stories. Die ‘verhalen van de aarde’ zijn eigenlijk het overkoepelende thema van al mijn tekeningen en schilderijen. Dit project is dus nog lang niet klaar, want net als bij ‘Eens ging de zee hier tekeer‘ krijgen de vormen en thema’s een vaste plek in mijn kunst. Dit gebeurt alleen op een veel subtieler niveau. Bij ‘Eens ging de zee hier tekeer’ schilderde ik herkenbare elementen als basaltblokken, schepen en weerspiegelingen in het zeewater. Bij Doggerland zit het veel meer in de sfeer, de gelaagdheid, de mix van materialen en het gebruik van zand, garen en (boek)teksten.

Thematisch werken

Wil je zelf ook op zo’n thematische manier werken (en ik raad het iedereen aan) lees dan eens de volgende artikelen:

+ Zo haal je inspiratie uit een boek
+ Vind je eigen stijl
+ Review ‘Vind je stem’